*Από την έκδοση του Σαββάτου

Η Επανάσταση του 1821 συνδέεται χρονολογικά με την απελευθέρωση της Εύβοιας από το Τουρκικό ζυγό. Ακριβώς δώδεκα χρόνια μετά από την έναρξη του αγώνα, η Εύβοια παραδίδεται στον Ιάκωβο Ρίζο Νερουλό, στις 25 Μαρτίου 1833 με την παράδοση του κάστρου της Χαλκίδας από τον Χατζή Ισμαήλ μπέη.

Η ταυτόσημη ημερομηνία Επανάστασης και Απελευθέρωσης του νησιού αποτέλεσε την αφορμή, προκειμένου να παρουσιάσουμε στα «Στερεά Νέα», ένα πολύ μικρό κομμάτι της ιστορίας της Χαλκίδας και της Εύβοιας, τόσο κατά τη περίοδο της Τουρκοκρατίας όσο και κατά της απελευθέρωσής της, με τη πολύτιμη συνδρομή της Δημοτικής Βιβλιοθήκης της πόλης.

Το πρώτο απόσπασμα του αφιερώματος, που επικεντρωνόταν στην χρονική περίοδο πριν την Επανάσταση του ’21, πρόβαλε τη Χαλκίδα και την Εύβοια κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας. Στο σημερινό και τελευταίο μέρος, θα διαβάσετε για την κατάσταση που επικρατούσε στο νησί κατά τη διάρκεια της επανάστασης, αλλά και τους λόγους που καθυστέρησε η απελευθέρωσή της, παρά την ύπαρξη του αρχαίου γνωμικού «Ευβοίας άρχεις Ελλάδος άρχεις».

Σύμφωνα με τους Δημήτρη Δεμερτζή και Σπύρο Κοκκίνη, ο ένοπλος αγώνας της Εύβοιας δεν μπόρεσε ποτέ να σταθεί στην πρώτη γραμμή της επανάστασης για την αποτίναξη του Οθωμανικού ζυγού. Στις μάχες που έγιναν, δε μπόρεσε να αμφισβητηθεί σοβαρά ποτέ η κυριαρχία των Τούρκων στο νησί. Αν και ο υπεύθυνος της Φιλικής Εταιρίας στην περιοχή, Άνθιμος Γαζής, αναγνώριζε τη σημασία της συμμετοχής της Εύβοιας στην επανάσταση, κάτι τέτοιο δεν κατέστη δυνατό. Η απελευθέρωσή της, εκτός από τη γεωστρατηγική σημασία της προστασίας ενός μεγάλου μέρους της Στερεάς, θα την καθιστούσε σπουδαία βάση εξόρμησης εναντίον των οδικών γραμμών που θα ακολουθούσαν οι τουρκικές ενισχύσεις προς την Πελοπόννησο.

Οι λόγοι της αποτυχίας ήταν πολλοί. Σημαντικότερος θεωρείται η οικονομική και πολιτισμική καθυστέρηση των Ελλήνων της Εύβοιας, καθώς η συντριπτική τους πλειοψηφία ήταν ξεκομμένη από τις προοδευτικές ιδεολογίες του Ελληνικού Διαφωτισμού. Παράλληλα, όπως αναφέρεται και στο βιβλίο «ΤΟ ΕΙΚΟΣΙΕΝΑ ΣΤΗΝ ΕΥΒΟΙΑ», η αριθμητική υπεροχή των Τούρκων, σε συνδυασμό με τις ικανότητες των διοικητών τους στη περιοχή, διαδραμάτισαν καθοριστικό ρόλο στην έκβαση του αγώνα. Παρ’όλη την αρχική ένταση και ενθουσιασμό, η ανυπαρξία ενός Ευβοιώτη αρχηγού που θα μπορούσε να εκμεταλλευθεί το κλίμα αυτό και να επιβληθεί στις φατρίες, έφερε από πολύ νωρίς την πτώση του αγώνα.

Όπως επισημαίνουν οι δύο ιστορικοί, δεν μπόρεσαν να ξεπεραστούν οι ταξικές αντιθέσεις, καθώς οι κοτζαμπάσηδες προσπάθησαν να διατηρήσουν τα προνόμια της τουρκικής κατοχής, ενώ οι όποιες σοβαρές προσωπικότητες ενεπλάκησαν στον αγώνα, όπως ο Αγγελής Γοβιός και ο Ηλίας Μαυρομιχάλης, χάθηκαν νωρίς στις μάχες. Ο «Αητός της Εύβοιας», όπως ονομάστηκε, Αγγελής Γοβιός, με καταγωγή από τη Λίμνη, υπήρξε ο μόνος που σχημάτισε πειθαρχημένα στρατεύματα από τα ασύνταχτα μπουλούκια των νικημένων φυγάδων των πρώτων μηνών. Ο θάνατός του έγινε την κρίσιμη στιγμή που ήταν έτοιμος να πάρει αποφασιστικές πρωτοβουλίες. Έκτοτε η επανάσταση στην Εύβοια δεν ξανά έφτασε στο επίπεδο που την είχε φέρει αυτός σε λίγους μόνο μήνες.

Η τρομοκρατία των Τούρκων στο νησί λίγο πριν την επανάσταση, μπορεί να συγκριθεί μόνο με εκείνη της Κρήτης, σύμφωνα με ιστορικούς. Οι Τούρκοι, μέσα από τον έλεγχο των δύο ισχυρών Φρουρίων της Χαλκίδας και της Καρύστου, επιβάλλονταν καθοριστικά στην Εύβοια, ελέγχοντάς την σε όλους τους τομείς.

Τα «Απομνημονεύματα του Μαυρομμάτη» αναλύουν λεπτομερώς τις συνολικά δεκαεπτά μεγάλες μάχες που έγιναν στην Εύβοια, με την πρώτη να ξεκινά στη θέση Βρυσάκια στις 15 Ιουλίου 1821. Εκεί οι Έλληνες επιτίθενται κατά του πασά Ομέρ Βρυώνη, με αρχηγό τον Αγγελή Γοβιό. Ένα χρόνο σχεδόν αργότερα, τον Αύγουστο του 1822, λαμβάνει χώρα μάχη στη θέση Κανάλους (Πηγές) στο Κουτουρλομετόχι Ευβοίας κατά του Ομέρβεη. Αρχηγός των Ελλήνων είναι ο Νικόλαος Κριεζώτης. Η τελευταία μάχη για την Εύβοια γίνεται στη Πέτρα της Λιβαδειάς στις 12 Σεπτεμβρίου 1829, εναντίον του Σερασκέρη της Ανατολικής Ελλάδας Ιζαμπασσά.

Οι συσκέψεις των Τούρκων στο Διοικητήριο της Χαλκίδας, ξεκινούν πολύ νωρίτερα από τις πρώτες μάχες. Αν και υπήρξε από την αρχή ένα σκληρό σχέδιο τρομοκρατίας των τοπικών πληθυσμών, αυτό δεν εφαρμόστηκε ποτέ στο σύνολό του. Ωστόσο, το βράδυ της Μεγάλης Πέμπτης, στις 7 Απριλίου, κρέμασα επτά βοσκούς από τα παράλια της Αυλίδας (Βαθύ) σε ένα πλάτανο της Χαλκίδας. Την ίδια βραδιά νυχτερινοί σκοποί σκότωσαν εννιά Χαλκιδέους.

Λίγες ημέρες αργότερα, στις 11 του μηνός, αποφάσισαν να πιάσουν ομήρους τους προύχοντες και να στείλουν στην ύπαιθρο Έλληνες να αφοπλίσουν τους ομοεθνείς τους. Σε μία τέτοια εξόρμηση, ο Αρχιμανδρίτης Βαρλαάμ κατάφερε να ξεφύγει από τους Τούρκους και με ένα πλήθος Ελλήνων να πάει στην οχυρή θέση Άγιος (στο διάσελο του δρόμου προς τη βόρεια Εύβοια). Εκεί, σχηματίστηκε το πρώτο Ευβοϊκό επαναστατικό στρατόπεδο.

Κατά την έναρξη της επανάστασης, ο Μητροπολίτης Ευρίπου έκρυψε το έγγραφο του Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως, Γρηγορίου του Ε’, που τον πρόσταζε να πάει ως πατριαρχικός έξαρχος στο Άγιο Όρος. Στις 2 Απριλίου του 1821, του απεστάλη μήνυμα από το Πατριαρχείο, που αφόριζε την Επανάσταση και διέταζε να δοθεί υπόσχεση υποταγής στον Σουλτάνο. Εκτός από τον Μητροπολίτη, και τον αρχιμανδρίτη Μακάριο Βαρλαάμ, η Φιλική Εταιρεία απαριθμούσε πολλούς μυητές στη Λίμνη, στην Ιστιαία και λιγότερους στα νότια.

Τα γεγονότα έκτοτε εξελίσσονται πυκνά, έως ότου υπεγράφη το «Πρωτόκολλο της Ανεξαρτησίας» στις 22 Μαρτίου 1829, στο Λονδίνο. Το άρθρο 2 υπαγόρευε:

«Θέλουν ανήκει ωσαύτως εις την Ελλάδα, η νήσος Εύβοια ολόκληρος, αι Δαιμονόνησοι (Β. Σποράδες), η νήσος Σκύρος και αι νήσοι αι εγνωσμέναι το αρχαίον υπό το όνομα Κυκλάδες»

Ο Ομέρ Πασάς στην Εύβοια, δεν αναγνώρισε αυτή τη συνθήκη, παρά του διορισμό το Γ. Ψύλλα ως πρώτου διοικητή της Εύβοιας από τον Όθωνα. Τα πράγματα δεν έμελλε να αλλάξουν έως το 1833.

Σύμφωνα με τον Ιωάννη Οικονόμου, αγωνιστή του ’21 και μετέπειτα ιστοριογράφο, η δικαιοδοσία του Βυζέρη του Διοικητηρίου της Χαλκίδας επεκτεινόταν σε ολόκληρη την ανατολική Ελλάδα. Όπως αναφέρει στο «Ιστορικόν Σημείωμα περί της εν Ευβοία Επαναστάσεως» ο Ι. Οικονόμου, στη Χαλκίδα κατοικούσαν περί τις 1.500 οικογένειες Οθωμανών, ενώ οι χριστιανικές υπολογίζονταν στις 200. Άλλες 150 κατοικούσαν στα περίχωρα της Χαλκίδας και 500 οθωμανικές οικογένειες βρίσκονταν στην Κάρυστο.

Οι εξελίξεις τρέχουν και το δεύτερο δεκαήμερο του Ιουνίου του 1830, στέλνετε στο νησί, από το τότε νεοσύστατο ελληνικό κράτος, ο Νικόλαος Καλογερόπουλος, προκειμένου να καταγράψει την κατάσταση και να διαπραγματευτεί με τον Ομέρ Πασά. Διαμένει στην Εύβοια για δυόμισι μήνες και συντάσσει την «Καταγραφή της Νήσου Ευβοίας και των κατοίκων αυτής».

Παρουσιάζει ως αληθινή αιτία της μη εξαγοράς των τουρκικών κτημάτων από Έλληνες αγοραστές την φτώχια που επικρατεί στην περιοχή. Επισημαίνει, ό,τι η Εύβοια έχει εύφορη και πλούσια γη, όμως είναι ερημωμένη. Στο νησί την περίοδο εκείνη κατοικούν συνολικά 3.780 οικογένειες, όταν σύμφωνα με υπολογισμούς του Καλογερόπουλου, ο τόπος μπορέι να θρέψει 500.000 άτομα. Όπως τονίζει από τα 170 χωριά της Εύβοιας, τα περισσότερα είναι αραιοκατοικημένα, ενώ πολλά είναι τελείως έρημα. Στη Χαλκίδα, όλες οι χριστιανικές οικογένειες είναι αδύναμες οικονομικά και καμία δεν έχει κτήματα. Με έγγραφό του το 1830, πληροφορεί την ελληνική διοίκηση, ό,τι ο Σουλτάνος ήταν αποφασισμένος να παραδώσει την Εύβοια στην Ελληνική Κυβέρνηση, αφού είχε σταματήσει να πληρώνει τους μισθούς της φρουράς του Πασά.

Η τελική παράδοση γίνεται τρία χρόνια αργότερα, όταν ο αντιπρόσωπος της Ελληνικής Κυβέρνησης Ιάκωβος Ρίζος Νερουλός, ποιητής και πολιτικός, φθάνει με αγγλικό καράβι στη Χαλκίδα. Εκεί παραλαμβάνει τα κλειδιά της πόλης μέσα σε αργυρό δίσκο από τον Χατζή Ισμαήλ μπέη, που τον είχε αφήσει αντιπρόσωπό του ο Ομέρ. Στις 23 Απριλίου 1833, διορίστηκε ο Γεώργιος Αινιάν (πραγματικό επώνυμο Αναγνωστόπουλος) πρώτος Νομάρχης της ελεύθερης Εύβοιας.

ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ ΠΟΛΥ ΤΗ ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΤΗΣ ΧΑΛΚΙΔΑΣ ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ