Τη Δευτέρα 20 Ιουλίου, η Εκκλησία μας τιμά την μνήμη του Προφήτη Ηλία, που έζησε και έδρασε κατά τον 9ο και 10ο αιώνα π.Χ. Υπήρξε ιδιαίτερα δραστήριος και δυναμικός αντιπρόσωπος του Θεού και λόγω του τρόπου ζωής του όλες οι εκκλησίες που είναι αφιερωμένες σε αυτόν βρίσκονται ως επί το πλείστων σε κορυφές βουνών και λόφων. Ο Προφήτης Ηλίας ήταν Ισραηλίτης προφήτης του Θεού, γιος του Σωβάκ και καταγόταν από το χωριό Θέσβη της Γαλαάδ. Το όνομα του αποτελεί ελληνική μεταφορά του αντίστοιχου εβραϊκού ονόματος Ελιγιαχού, το οποίο σημαίνει «Ο Θεός μου είναι ο Ων».
Σε πολλές περιοχές, ιδιαίτερα στη Θράκη και τη Μακεδονία, ο προφήτης Ηλίας θεωρούνταν κύριος της βροχής, των βροντών και των κεραυνών, ενώ το όνομα του συνδέθηκε με τον καυτό ήλιο του αλλά και τις καλοκαιρινές μπόρες, λόγω της ιδιότητας του προφήτη Ηλία ως ρυθμιστή των καιρικών συνθηκών, σύμφωνα με την Παλαιά Διαθήκη. O Προφήτης Ηλίας, σχετίζεται από τους αγρότες με τα μετεωρολογικά φαινόμενα. Τα θαύματα του προφήτη που αναφέρονται στην Παλαιά Διαθήκη είναι πολλά και συνδέονται με την ιδιότητα του ως ρυθμιστή των καιρικών συνθηκών, αφού είναι αυτός που κατέβασε τρεις φορές φωτιά από τον ουρανό, εμπόδισε τη βροχή και δεν έβρεξε για τρεισήμισι χρόνια, ανέστησε τον νεκρό γιο της Σεραφθίας χήρας και έκαψε τους εκατό ανθρώπους που έστειλε ο βασιλιάς Οχοζίας. Επίσης είδε το Θεό στο όρος Χωρήβ και έσχισε τον Ιορδάνη ποταμό και ανελήφθη με πύρινη άμαξα στον ουρανό, αφήνοντας συνεχιστή του έργου του το μαθητή του, Ελισσαίο και στη Μεταμόρφωση του Χριστού στάθηκε δίπλα Του μαζί με τον Μωϋσή.
Ωστόσο ο λόγος που οι εκκλησίες του είναι χτισμένες στο βουνό σχετίζεται με τη λαϊκή παράδοση που αναφέρει ότι ο Αϊ-Λιας ήταν ναύτης που η θάλασσα προσπάθησε πολλές φορές να τον πνίξει και όταν βαρέθηκε τα ταξίδια, αποφάσισε να βρει ένα μέρος που να μην ξέρουν τι είναι θάλασσα και καράβι. Έτσι, σύμφωνα με την παράδοση, πήρε ένα κουπί στον ώμο και κατευθύνθηκε προς τη στεριά. Όποιον συναντούσε τον ρωτούσε τι είναι αυτό που κρατάει στα χέρια του και όσο του απαντούσαν «κουπί», όλο κατευθυνόταν και ψηλότερα. Όταν κάποτε έφτασε σε ένα ψηλό βουνό συνάντησε έναν βοσκό και τον ρώτησε τι ήταν αυτό που είχε στα χέρια του. Ο βοσκός αφού το κοίταξε καλά του είπε «ξύλο είναι». Ο Προφήτης Ηλίας γέλασε ικανοποιημένος και έμεινε από τότε κοντά στους ανθρώπους των βουνών και όπως αναφέρει η παράδοση «Στένει ολόρθο το κουπί, χτίζει μια καλύβα και αποφασίζει να μείνει εκεί όλη του τη ζωή. Για τούτο τον Άγιο Ηλία τον βάνουν πάντα στα ψηλώματα». Τα ξωκλήσια του χτίζονται σε υψώματα και βουνοκορφές και πανηγυρίζονται με ιδιαίτερη πολυκοσμία κάθε χρόνο.
Ο Προφήτης Ηλίας άσκησε το προφητικό του χάρισμα επί 25 έτη. Προείπε την έλευση του Χριστού στη Γη, 816 χρόνια πριν από τη γέννησή του. Προικισμένος με θαυματουργή δύναμη, αγωνίστηκε με ζήλο και αυταπάρνηση για την εξύψωση της λατρείας του Γιαχβέ (Θεού), καταπολέμησε με πάθος την ειδωλολατρία και προσπάθησε με τον λόγο του να εξυγιάνει τον ηθικό βίο του λαού του. Ήταν τόσο μεγάλη η πίστη του, που κατέβασε τρεις φορές φωτιά από τον ουρανό, σταμάτησε τη βροχή και ανάστησε νεκρούς. Με τη φωτιά, μάλιστα, έκαψε τους στρατιώτες που είχε στείλει ο βασιλιάς Οχοζίας για να τον συλλάβουν.
Αξίζει να σημειωθεί ότι στις 20 Ιουλίου που εορτάζεται η μνήμη του προφήτη, δεν εορτάζουμε την κοίμηση, -γιατί ο προφήτης δεν πέθανε ποτέ- αλλά την ανάληψή του. Συγκεκριμένα ο απόστολος Παύλος αναφέρει ότι ο Προφήτης Ηλίας δεν ανελήφθη όπως ο Κύριος, εις τον ουρανό, αλλά άφησε ο Θεός να φανεί ότι ανελήφθη και ζει κάτω εις την γη με το φθαρτό του σώμα, χιλιάδες χρόνια τώρα.
Μελετώντας τις εορτές και τις παραδόσεις στην Στερεά Ελλάδα παρατηρούμε ότι ο Προφήτης Ηλίας, αν και αναφέρεται ως ένας από τους μικρούς Προφήτες της Παλαιάς διαθήκης, έχει πολλές μονές στο όνομα του και τιμάται κάθε χρόνο με λαμπρότητα. Στην Ιερά Μητρόπολη Καρπενησίου του νομού Ευρυτανίας εντάσσονται αρκετά ξωκκλήσια προς τιμήν του Προφήτη Ηλία όπως επίσης και ο Ενοριακός Ναός του Προφήτη στην περιοχή Ξηριά. Κάθε χρόνο οργανώνονται πανηγύρια για τον εορτασμό του Προφήτη Ηλία, όπως και διάφορες άλλες εκδηλώσεις. Στην Εύβοια, ο Προφήτης Ηλίας έχει την τιμητική του.
Η ευβοϊκή γή έχει πολυάριθμα παρεκκλήσια προς τιμήν του Προφήτη με το παρεκκλήσιο του Προφήτη Ηλία, της Ενορίας του Αγίου Νικολάου Χαλκίδος, στο Κάστρο του Καράμπαμπα, στην πόλη, να απολαμβάνει κάθε χρόνο σωρεία επισκεπτών και εορταστικών εκδηλώσεων. Ωστόσο υπάρχουν παρεκκλήσια και στην Αρτάκη, Βατώντα, Ψαχνά, Πολιτικά και στην Καμαρίτσα όπου στα πλαίσια του εορτασμού του Προφήτη πραγματοποιούνται μουσικοχορευτικές εκδηλώσεις με φαγητό. Συγκεκριμένα, για φέτος ο εορτασμός του Προφήτη Ηλία θα λάβει χώρα στο Ιερό Εξωκλήσι του Προφήτη στον Ιερό Ναό του Αγίου Γεωργίου στο Βατώντα όπου θα ξεκινήσει την Κυριακή 19 Ιουλίου το απόγευμα με τον Μέγα Πανηγυρικό Εσπερινό με αρτοκλασία, ενώ την Δευτέρα θα πραγματοποιηθεί ο Όρθος και η Πανηγυρική Θεία Λειτουργία. Σημειώνεται δε στην ανακοίνωση της Ιεράς Μητροπόλεως Χαλκίδος ότι δεν θα πραγματοποιηθούν οι καθιερωμένες εορταστικές εκδηλώσεις λόγω των έκτακτων συνθηκών της πανδημίας.
Στο Νομό Φωκίδας βρίσκεται η Μονή του Προφήτη Ηλία, χτισμένη σε υψόμετρο 400 μέτρων, με θέα τον ελαιώνα της Άμφισσας, τον Κορινθιακό κόλπο, το Γαλαξίδι και τα απέναντι βουνά της Πελοποννήσου. Σύμφωνα με οθωμανικά έγγραφα που σώζονται στη βιβλιοθήκη της μονής, η ανέγερση της υπολογίζεται το 1019. Μετά από δύο καταστροφές από φωτιά το 1825 και το 1834 από τους Τούρκους και τους Ιταλούς αντίστοιχα, το 1961 άρχισε εκ νέου η ανοικοδόμηση του. Υπάρχουν όμως και αρκετά παρεκκλήσια προς τιμήν του Προφήτη στο Γαλαξίδι, στους Δελφούς, στο Λιδωρίκι, στο Κάλλιο και στο Κροκύλειο.
Στο νομό Φθιώτιδας υπάρχουν αρκετοί Ενοριακοί Ναοί προς τιμήν του Προφήτη Ηλία. Στο απομακρυσμένο ορεινό χωριό Παλαιοχώρι όπου πλέον έχουν προστεθεί και νέα κελιά, η εορτή του Προφήτη Ηλία τιμάται με μεγάλη λαμπρότητα και παρά την απομακρυσμένη τοποθεσία της χαίρη μεγάλης προσέλευση από τους πιστούς. Η Ιερά αυτή Μονή υπήρξε από τις παλαιότερες της Ιεράς Μητροπόλεως Φθιώτιδας κτισμένη τον 12ο αιώνα. Σύμφωνα με πληροφορίες, από αυτήν πέρασε ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός όπου κήρυττε τον θείο λόγο στη δυτική Φθιώτιδα όπως επίσης στην ίδια Μονή φυλασσόταν η τιμία χείρα του Αποστόλου Ανδρέου, η οποία μαζί με άλλα κειμήλια απαλλοτριώθηκε από το κράτος όταν διαλύθηκε η Μονή σύμφωνα με το γνωστό διάταγμα του Βασιλέως Όθωνος. Κατόπιν η Τιμία Χείρα επήλθε στα χέρια του τότε Προέδρου της Ιεράς Συνόδου Μητροπολίτου Ευβοίας Νεοφύτου Αδάμ, ο οποίος και την τοποθέτησε στην Ιερά Μονή Αγίου Νικολάου στο Γαλατάκι Ευβοίας, όπου φυλάσσεται μέχρι σήμερα. Άλλοι Ενοριακοί Ναοί προς τιμήν του Προφήτη Ηλία βρίσκονται στην Ανάβρα Λοκρίδας, Κορομηλιάς Δομοκού, αλλά και το παρεκκλήσιο του Προφήτη Ηλία στο Μητροπολιτικό Ναός του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, που δεσπόζει στον υψηλό λόφο της πόλεως Λαμίας.
Επίσης στο Νομό Φθιώτιδας βρίσκεται το χωριό Ζέλι με το μοναστήρι του Προφήτου Ηλία στη θέση Κάκαρος, το οποίο έχει αναστηλωθεί. Η ακριβής χρονολογία ανέγερσης της μονής είναι άγνωστη. Πιθανολογείται, όμως, ότι ανεγέρθηκε στην περίοδο της Φραγκοκρατίας. Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας υπέστη εκτεταμένες επεμβάσεις και αναδιαρρυθμίσεις. Η μονή διαθέτει έναν επιβλητικό οχυρωματικό περίβολο, που διατηρείται σε αρκετά καλή κατάσταση. Το καθολικό στη σημερινή του μορφή είναι μονόχωρο, καμαροσκεπές, με τρεις μεγάλες αντηρίδες στη νότια πλευρά του και με τοιχογραφικό διάκοσμο του τέλους του 18ου αι. Ωστόσο, τα κλεισμένα οξυκόρυφα τοξωτά ανοίγματα στους πλάγιους τοίχους μαρτυρούν ότι στην αρχική του μορφή ήταν τρίκλιτη βασιλική, που πιθανότατα ανεγέρθηκε με την επίδραση δυτικών προτύπων.
Τέλος, και ο Νομός Βοιωτίας έχει αρκετές μονές που τιμούν τον Προφήτη Ηλία, όπως η Ιερά Μονή Προφήτη Ηλία – Τσάτσαρι στην Ασωπία. Το όνομα μας παραπέμπει στον 8ο και 9ο αιώνα μ.Χ. λόγω των σλαβικών επιδρομών, μιας και η ονομασία Τσάτσαρι είναι συνθετική της λέξης «τσάρος» (τσάρος + τσάρος, έχοντας την ρίζα της στη λέξη Καίσαρ = βασιλιάς, αυτοκράτορας). Πιθανολογείται πως η Μονή ήταν αφιερωμένη στον Κύριο ημών Ιησού Χριστό, χωρίς όμως να έχουμε αποδείξεις παρά μόνο του ονόματος της (Τσάρος των Τσάρων = Βασιλιάς των Βασιλέων). Επίσημα όμως είναι αφιερωμένη στον Προφήτη Ηλία. Άλλες περιοχές που υπάρχουν παρεκκλήσια που τιμούν τον Προφήτη είναι στο Ιερό Ναό Αγίου Νικολάου Ζαγαρά, στη Δαύλεια, στο Κάστρο και στο Λεοντάρι.
Η Ιερά Μητρόπολη Θηβών και Λεβαδείας, ανακοίνωσε τριήμερο εορταστικών εκδηλώσεων και την Ιερά Πανήγυρη του Προφήτη Ηλία ξεκινώντας από το Σάββατο 18 Ιουλίου με υποδοχή του Τιμίου Ξύλου από την Ι. Μ. Σαγματά και θα ολοκληρωθεί την Δευτέρα 20 Ιουλίου 2020 με τον εόρτιο όρθρο και την πανηγυρική Θεία Λειτουργία στο εορτάζον Ενοριακό παρεκκλήσιο του Προφήτη Ηλία. Οι εορτασμοί φέτος όμως θα είναι εντελώς διαφορετικοί από τις άλλες χρονιές. Οι Ιερές Λειτουργίες θα διεξαχθούν κανονικά αλλά δυστυχώς οι πανήγυρεις ματαιώνονται σύμφωνα με τα μέτρα που αποφάσισαν οι λοιμωξιολόγοι του υπουργείου Υγείας για τον περιορισμό στη διασπορά του κορωνοϊού. Συγκεκριμένα, τη ματαίωση των πανηγυριών σε όλη τη χώρα μέχρι το τέλος Ιουλίου, την εντατικοποίηση των ελέγχων στα χερσαία σύνορά μας, καθώς και την επέκταση των ελέγχων και στους εποχικούς εργάτες που προέρχονται από όμορες χώρες αποφάσισε να εισηγηθεί στην Κυβέρνηση η Επιτροπή Εμπειρογνωμόνων του Υπουργείου Υγείας, σε τηλεδιάσκεψη, υπό τον υπουργό Υγείας Βασίλη Κικίλια.
