Ένας από τους σημαντικότερους σε συγκέντρωση χλωρίδας και πανίδας υγροτόπους στην Ελλάδα, βρίσκεται περίπου 12 χιλιόμετρα μακριά από τη Χαλκίδα στην Εύβοια. Ο «Κολοβρέχτης» ή αλλιώς Λιβάδι ή Έλος Ψαχνών έχει πάρει το όνομά του από τον τρόπο με τον οποίο τραβούσαν τα σχοινιά από το βάλτο οι ψαράδες της εποχής, καθήμενοι στο νερό και σύροντάς τας προς τα έξω.
Ρεπορτάζ Χρυσάνθη Μαστροκώστα
Ο υγρότοπος βρίσκεται μεταξύ των Δήμων Χαλκιδέων και Διρφύων-Μεσσαπίων και συγκεκριμένα περιβρέχει τις περιοχές Νέα Αρτάκη και Ψαχνά, εγείροντας, έτσι, ερωτήματα σχετικά με το ιδιοκτησιακό καθεστώς του, το οποίο με πρόσφατα έγγραφά του προς το Δήμο Χαλκιδέων ανέδειξε η Ομάδα Πολιτών για την Προστασία του Κολοβρέχτη. Το ισχύον Προεδρικό Διάταγμα του ’89 καθορίζει με σαφήνεια τις ΖΟΕ (Ζώνες Οικιστικού Ελέγχου), την ξεκάθαρη παρουσία δύο ζωνών, της ζώνης α’ που αποτελεί τον πυρήνα του υγροτόπου και τη ζώνη β’ και το σχετικό κανονιστικό πλαίσιο στις ανθρώπινες δραστηριότητες, ειδικά στην περιοχή του πυρήνα.
Σε καμία ενέργεια, ωστόσο, ακύρωσης ή μεταβολής του συγκεκριμένου διατάγματος δεν προέβη η ελληνική πολιτεία από τότε, με τους περιορισμούς και την υποχρέωση της προστασίας του Κολοβρέχτη να είναι σε αδιάλειπτη ισχύ. Τα τελευταία χρόνια, η ανθρώπινη παρουσία ακόμα και στην προστατευόμενη περιοχή της ζώνης α’, είναι εμφανής, με σημάδια λεηλασίας και καταστροφής.
«Ο Κολοβρέχτης είναι πηγή ζωής και πολιτισμού δεν τεμαχίζεται, δεν πωλείται, δεν καταστρέφεται. Από την εποχή του πυριτόλιθου χιλιάδες χρόνια πριν, μέχρι σήμερα ο τόπος αυτός αποτέλεσε πόλο έλξης για τον άνθρωπο. Το σύστημα νερών σε συνδυασμό με το παράκτιο μέτωπο είναι ένα όμορφο τοπίο και σημαντικός Υγροβιότοπος της ευρύτερης περιοχής. Η πολιτεία θέλησε έστω και καθυστερημένα να το προστατέψει με το προεδρικό διάταγμα του 1989, που στην ουσία του δεν εφαρμόστηκε ποτέ. Η προστασία της φύσης και της άγριας ζωής, ο καθορισμός της Ζ.Ο.Ε. η απαγόρευση του κυνηγιού, η μόλυνση, η απόρριψη μπαζών και αποβλήτων στον Υγροβιότοπο είναι κάποια από αυτά που προβλέπονται για την προστασία του», μας είπε χαρακτηριστικά ο κ. Γιάννης Σοφρώνης, πρόεδρος της Ομάδας Πολιτών για τη διάσωση του Κολοβέχτη.
Μετά από παρέμβασή τους, ο Δήμος Χαλκιδέων προχώρησε, τον προηγούμενο μήνα, σε υποβολή ένστασης στην διαδικασία νομής του κτηματολογίου που αφορά σε δύο κληροτεμάχια, τα οποία με την αλλαγή της μορφής των δήμων, απέκτησαν αμφισβητούμενο ιδιοκτησιακό χαρακτήρα. «Κατατέθηκε στο Εθνικό Κτηματολόγιο, η ένσταση του Δήμου Χαλκιδέων για την αναγνώριση της ιδιοκτησίας του στα κληροτεμάχια με αριθμούς 1889 και 1890, που βρίσκονται εντός της Περιοχής 1 της Ζώνης Οικιστικού Ελέγχου του Υγρότοπου «Λιβάδι» (Κολοβρέχτης) – ΦΕΚ 642/Δ’/9-10-1989. Είχε υποβληθεί και σχετικό αίτημα από την Ομάδα Πολιτών για τη Διάσωση του Υγροβιότοπου του Κολοβρέχτη, με το από 19-2-2021 έγγραφό τους», αναφέρει σε απόσπασμα το σχετικό δελτίο τύπου που εξέδωσε ο Δήμος μετά την υποβολή της ένστασης.
Για το ξεκαθάρισμα της υπόθεσης, ο Δήμος Χαλκιδέων, επιστράτευσε επιστημονικό προσωπικό, που θα συμβάλλει στην εγκυρότητα του αποτελέσματος, με το έγγραφο να χαρακτηρίζει το σύνολο της διαδικασίας κατοχύρωσης της ακίνητης περιουσίας του Δήμου αίολο, επεκτείνοντας το επιχείρημα και σε άλλες περιπτώσεις ιδιοκτησίας. «Για την περιοχή του Κολοβρέχτη, συντάχθηκε από τη Διεύθυνση Τεχνικών Υπηρεσιών του Δήμου Χαλκιδέων, αναλυτικό τοπογραφικό διάγραμμα και συγκεντρώθηκαν όλα τα απαραίτητα στοιχεία για τη συμπλήρωση του φακέλου», όπως αναφέρεται σε χαρακτηριστικό απόσπασμα του δελτίου τύπου.
Την ίδια ώρα, το περιεχόμενο της υποβολής προκάλεσε την αντίδραση της Ομάδας που επικρότησε την κίνηση εκ μέρους της δημοτικής αρχής, αναδεικνύοντας, ωστόσο, τα θολά σημεία του. Σε ανακοίνωσή του αναφέρεται στα κληροτεμάχια με αριθμό 1887, επιπρόσθετα από τα υπόλοιπα δύο για τα οποία έχει κατατεθεί η ένσταση, για την έκταση που άπτεται των ορίων του δήμου και αφορά στη ζώνη β’ και τέλος για το υπόλοιπο τμήμα του πυρήνα, για το οποίο δεν υπάρχει ξεκάθαρη τοποθέτηση από τη μεριά του Δήμου.
Στο μεταξύ, είχε προηγηθεί έγγραφο που απέστειλε η Ομάδα στο Δήμο Χαλκιδέων τον Ιανουάριο, με το οποίο ανέσυραν το ζήτημα του ιδιοκτησιακού καθεστώτος του υγροτόπου, διεκδικώντας την άμεση καταχώρηση στο κτηματολόγιο του μέρους του που ανήκει στο συγκεκριμένο δήμο, με στόχο να ξεκαθαριστούν τα σαφή όρια των δήμων επί της έκτασής του.
Δείγματα εκμετάλλευσης
Στο παρελθόν στο διάστημα μιας δεκαετίας (1990 και 2000), υπήρξαν επιπρόσθετες πρωτοβουλίες για την προστασία του υγροτόπου που χρήζει ακόμα και σήμερα προστασίας. Εκτεταμένες πυρκαγιές κατέστρεφαν κατά καιρούς την έκτασή του, με αποτέλεσμα την αποκάλυψη εύφορων εκτάσεων, που ευνοούν τις καλλιέργειες, σε συνδυασμό με το χρήσιμο μικροκλίμα που εξασφαλίζει για τις γύρω περιοχές. Φαινόμενα παράνομου κυνηγιού, λαθροανασκαφών και παράνομης χρήσης της γης στα όρια του υγροτόπου, ακόμα και στην περιοχή του πυρήνα, έχουν διαπιστωθεί μετά από επιτόπιες έρευνες που πραγματοποιούσαν σύλλογοι και οργανώσεις.
Τα τελευταία χρόνια, έχει παρατηρηθεί έντονη βιομηχανική παρουσία κοντά στην έκτασή του, με αποτέλεσμα να γεννιούνται ερωτήματα σχετικά με τον τρόπο που έχει συμβάλλει στην υποβάθμισή του, προσθετικά με την όχληση από τον παρακείμενο κεντρικό οδικό άξονα που συνδέει τη Βόρεια με τη Νότια Εύβοια και χωρίζει τον υγρότοπο σε δύο μέρη. Ο Σιδερίτης και ο Ορειβατικός Σύλλογος Χαλκίδας σε συνεργασία με την Ομάδα Πολιτών έχουν, κατά διαστήματα, αναλάβει τον καθαρισμό από απόβλητα και απορρίμματα, δείγματα της εκτεταμένης καταστρατήγησης του Προεδρικού Διατάγματος του ’89.
Οικολογική και περιβαλλοντική αξία
Στο σημείο που πλησιάζει τη θάλασσα, τα νερά του Κολοβρέχτη, γίνονται υφάλμυρα και παρά το μικρό του μέγεθος, συγκεντρώνει ένα πλήθος από σπάνια και ποικίλα είδη της πανίδας, ενώ το είδος της χλωρίδας του ταυτοποιείται, κυρίως, από αγριοκαλαμιές, βατομουριές και βούρλα. Η σημασία του για την ορνιθοπανίδα είναι μεγάλη καθώς διαχειμάζουν, ξεκουράζονται και αποτελεί τον ενδιάμεσο σταθμό για πολλά είδη πτηνών και αρπακτικών, ενώ εμφανίζονται και πολλά είδη ερπετών. Έχει περιληφθεί στην απογραφή του WWF Ελλάς για τους υγροτόπους του Αιγαίου (Κατσαδωράκης & Παραγκαμιάν 2007).
Σύμφωνα με την επιστημονική καταγραφή του ορνιθολόγου, βιολόγου, Καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου Τριαντάφυλλου Ακριώτη (καταγραφή από το 1978 έως το 1993) «στην ευρύτερη περιοχή έχουν καταγραφεί 193 είδη πουλιών. Πολλά από αυτά τα είδη που φιλοξενεί ο βάλτος απειλούνται με εξαφάνιση είτε από ολόκληρη την ευρωπαϊκή ήπειρο είτε παγκοσμίως. Συνολικά έχουν παρατηρηθεί 56 είδη απειλούμενα με εξαφάνιση σε όλη την Ευρώπη και παγκοσμίως». Η πλειοψηφία τους προστατεύεται από τις διατάξεις της οδηγίας 2009/147/ΕΚ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ της 30ής Νοεμβρίου 2009 περί της διατηρήσεως των αγρίων πτηνών.
Ενδεικτικά, αναφέρονται κάποια από αυτά που έχει συγκεντρώσει, όπως χαλκόκοτες και καλημάνες, κουκουβάγιες και γκιώνηδες, μαυροβουτηχτάρια, κορμοράνοι, μικροτσικνιάδες, κρυπτοτσικνιάδες, σταχτοτσικνιάδες, αργυροτσικνιάδες, στις αμμολωρίδες σταθμεύουν μεγάλα κοπάδια από γλάρους και γλαρόνια, ενώ στην ερπετοπανίδα απαντώνται ποταμοχελώνες, μεσογειακές χελώνες, κρασπεδοχελώνες, τυφλίτες. Από τα θηλαστικά στην περιοχή εμφανίζονται αλεπούδες, πετροκούναβα, νυφίτσες, σκαντζόχοιροι και διάφορες νυχτερίδες. Σύμφωνα με μαρτυρίες, στην έκταση του Κολοβρέχτη έχουν κάνει την εμφάνισή τους και φλαμίνγκο.
«Να αποχωρήσουν οι καταπατητές που εξ συστήματος εξαφανίζουν τον προστατευόμενο πυρήνα του Υγροβιότοπου. Να σταματήσει η ρύπανση και η αλόγιστη χρήση φυτοφαρμάκων. Ο Κολοβρέχτης μαζί με ένα άλλο σύστημα Υγρότοπων γύρω από την πόλης της Χαλκίδας Αλυκές Κοπανά στην Ν. Λάμψακο και την περιοχή της Γλύφας φιλοξενούν άγρια ζωή και χρήζουν προστασίας. Σήμερα περισσότερο από ποτέ δεν έχουμε το δικαίωμα να καταστρέφουμε την φύση. Ο Υγροβιότοπος του Κολοβρέχτη όπως προβλέπεται από το προεδρικό διάταγμα προστατεύεται και ελέγχεται από έναν φορέα διαχείρισης που δεν δημιουργήθηκε ποτέ. Σήμερα ζητάμε την ίδρυση αυτού του φορέα για την προστασία της φύσης και της άγριας ζωής στον Κολοβρέχτη. Καθαρό νερό καθαρή γη να προστατέψουμε το περιβάλλον για το συλλογικό καλό», μας δήλωσε ο κ. Σοφρώνης, επισημαίνοντας τη θέση που ακολουθεί και η Ομάδα που εκπροσωπεί, για τη δημιουργία ενός φορέα διαχείρισης που θα εξασφαλίζει την προστασία του.
Την έντονη απαίτησή του εκφράζει μέσω των δηλώσεών του στα ΣΤΕΡΕΑ ΝΕΑ ο κ. Γιώργος Παπαχριστοδούλου, μέλος της Ομάδας Πολιτών, ο οποίος υπογραμμίζει την διαχρονική και εκτεταμένη εκμετάλλευση που έχει δεχθεί ο Κολοβρέχτης ακόμα και μέσα στον πυρήνα του, εκφράζοντας την ανησυχία ότι αυτές οι πρακτικές βάζουν σε κίνδυνο την ίδια την ύπαρξη του υγροτόπου. «Ανεξάρτητα από την έκβαση του ιδιοκτησιακού, είναι σημαντικό να υπάρχει ο υγροβιότοπος. Είναι κληρονομιά της φύσης με οικολογική σημασία αντιστρόφως ανάλογη του μικρού του μεγέθους. Εμπλουτίζει τον υδροφόρο ορίζοντα της περιοχής, φιλτράρει το νερό, φιλοξενεί σπάνια είδη πουλιών. Πρώτα απ’ όλα να διασωθεί το οικοσύστημα Ο υγροβιότοπος να επανέλθει στη φυσική του μορφή, να σταματήσουν οι εκχερσώσεις, οι επεκτάσεις χημικών καλλιεργειών εντός της α΄ ζώνης, να ελεγχθούν οι πηγές ρύπανσης κάποιες από τις οποίες δεν είναι αδειοδοτημένες. Αυτά μπορούν να γίνουν εάν οι εμπλεκόμενοι Δήμοι, η Περιφέρεια Στερεάς, οι συναρμόδιες δημόσιες υπηρεσίες (λ.χ. για την διαχείριση των υδάτων) υλοποιήσουν επιτέλους το Προεδρικό Διάταγμα του 1989, το οποίο καθόρισε τη Ζώνη Οικιστικού Ελέγχου με το σκεπτικό ότι ένας κοινός φυσικός πόρος πρέπει να διαφυλαχθεί από την αλόγιστη οικιστική ή άλλη επέκταση και να διατηρηθεί αναδειχθεί. Είχε δηλαδή χαρακτήρα πρόληψης απέναντι στις όποιες διαθέσεις και πράξεις αποξήρανσης του υγροβιότοπου», δήλωσε ο κ. Παπαχριστοδούλου.
Την ίδια στιγμή, η Ομάδα Πολιτών θέτει και το ζήτημα της ένταξης σε ένα πρόγραμμα που θα συμβάλλει στην ήπια ανάπτυξη και αξιοποίηση του Κολοβρέχτη, με στόχο την φυσιολατρική απόλαυση του τοπίου και την εκμάθηση της ιστορίας του τόπου μέσα από παρατηρητήρια πουλιών ή προγράμματα γνωριμίας με τη χλωρίδα και την πανίδα που εμφανίζονται εκεί.
Ιστορικό ενδιαφέρον
Η περιοχή κοντά στον Κολοβρέχτη έχει απασχολήσει το ιστορικό και αρχαιολογικό ενδιαφέρον πολλών αρχαιολόγων, του Έλληνα Χρήστου Μαντζάνα, πολλών διεθνούς καταγωγής προϊστοριολόγων και της συγγραφέα-ζωγράφου Εύης Σαραντέα. Ο υγρότοπος βρίσκεται πολύ κοντά στις θέσεις Βολέρι και Φανερωμένη, όπου ανακαλύφθηκε η ύπαρξη ζωής που χρονολογείται στην παλαιολιθική περίοδο. Μάλιστα, η έρευνα του κ. Μαντζάνα αναφέρεται στην εμφάνιση πετρωμάτων και πυριτόλιθου. «Η θέση Βολέρι της Ν. Αρτάκης υπήρξε ένας προνομιούχος τόπος για προϊστορικούς κυνηγούς και νομάδες. Τα παλαιότερα δείγματα ανθρώπινης δραστηριότητας ανάγονται πριν περίπου 300.000 χρόνια. Το Βολέρι κατοικήθηκε επί μακρόν, ίσως περισσότερο από 100.000 χρόνια από νομάδες – φορείς ενός Ανωαχελαίου πολιτισμού, που μετέδιδαν πιστά από γενιά σε γενιά το στίγμα του προνομιούχου αυτού τόπου. Η θέση αναγνωρίζεται ως ιδιαίτερου ενδιαφέροντος, διότι ορισμένες κατηγορίες λίθινων εργαλείων καλύπτουν περιόδους, που δεν έχουν μέχρι τώρα εντοπισθεί σε άλλες ελληνικές θέσεις», αναφέρει η έρευνα του κ. Ματζάνα.
«Το παλαιολιθικό Βολέρι κηρύχθηκε αρχαιολογικός χώρος το 1985 και σημειώνεται στους αρχαιολογικούς χάρτες σαν μία από τις σημαντικές επιφανειακές παλαιολιθικές θέσεις στον ελλαδικό χώρο. Λίθινα εργαλεία που βρέθηκαν άφθονα στην επιφάνεια του εδάφους στη θέση αυτή της Ν. Αρτάκης», σύμφωνα με απόσπασμα της ομιλίας της κας Σαραντέα στο πλαίσιο συζήτησης για τη διάσωση και αξιοποίηση του Υγροβιότοπου.
Προσθετικά, υπάρχουν περισσότερες θέσεις που γειτνιάζουν στον Κολοβρέχτη και παρουσιάζουν ιστορικό ενδιαφέρον, όπως ενδεικτικά θα γίνει αναφορά στη Γλύφα, τη θέση Μπαϊράμ Αγά, τη θέση Βάρκα, όπου βρέθηκαν μυκηναϊκοί τάφοι, και το Βολέρι με τις «φρυκτωρίες».
