Τελειομανία: Πλεονέκτημα ή μειονέκτημα;

Της Κατερίνας Μασούρη, ψυχολόγου (MSc) ΕΠΑΨΥ Εύβοιας

24 Αυγούστου 2021

του/της Ανδρέας Κούκουρας

Η τελειομανία ορίζεται ως ένα σύνθετο στοιχείο της προσωπικότητας, το οποίο συνδέεται με την τάση του ατόμου να θέτει εξαιρετικά υψηλά κριτήρια απόδοσης και να αξιολογεί με αυστηρότητα τόσο τη δική του συμπεριφορά όσο και των άλλων.

Εμπειρικά δεδομένα έχουν συνδέσει την τελειομανία με την κατάθλιψη, με διαταραχές της προσωπικότητας, τον αυτοκτονικό ιδεασμό και τις διατροφικές διαταραχές. Σήμερα η πλειονότητα των ερευνητών αναγνωρίζει και μελετά την τελειομανία ως μια πολυδιάστατη μεταβλητή, η οποία μπορεί να έχει τόσο θετικές όσο και αρνητικές εκδηλώσεις. Στις παραπάνω δύο εκδηλώσεις βασίζεται η διάκριση δύο τύπων τελειομανών: ο φυσιολογικός τελειομανής και ο νευρωτικός.

Χαρακτηριστικά τελειομανών

Ο φυσιολογικός τελειομανής αντλεί ικανοποίηση και ευχαρίστηση από την προσπάθεια επίτευξης των τιθέμενων στόχων του. Τα κριτήρια που θέτει διαμορφώνονται σύμφωνα με τις απαιτήσεις της εκάστοτε περίστασης και έχοντας πλήρη συναίσθηση των δυνατοτήτων και των αδυναμιών του. Απολαμβάνει την προσπάθειά του και επιτρέπει στον εαυτό του να βιώσει την αποτυχία δημιουργικά, ώστε να επαναπροσδιορίσει τους στόχους του, λειτουργώντας με ηρεμία και προσοχή. Γενικά, ο φυσιολογικός τελειομανής έχει υψηλή αυτοεκτίμηση και εκδηλώνει με θετικό τρόπο την επιθυμία του για επιτυχία και αρίστευση.

Από την άλλη πλευρά, ο νευρωτικός τελειομανής αδυνατεί να αντλήσει ευχαρίστηση από την προσπάθεια που καταβάλλει. Οι εξαιρετικά υψηλοί, συχνά μη ρεαλιστικοί, στόχοι καθιστούν ανέφικτη την επιτυχία, με τον ιδιαίτερα αυστηρό τρόπο με τον οποίο την ορίζει ο νευρωτικός τελειομανής. Η προσπάθειά του είναι επικεντρωμένη στην αποφυγή λαθών και της αποτυχίας. Χρησιμοποιεί την αναβλητικότητα όταν επαναπροσδιορίζει τους στόχους του και νιώθει ένταση και άγχος ενόψει της νέας στοχοθέτησης. Η αυταξία του εξαρτάται από την ποιότητα της απόδοσής του και λειτουργεί με έναν διχοτομικό τρόπο σκέψης –όλα ή τίποτα–, όπου μόνο το άριστο αποτέλεσμα αποδέχεται. Είναι πολύ σκληρός με τον εαυτό του όταν αποτυγχάνει. Για τον νευρωτικό τελειομανή το τελικό αποτέλεσμα των προσπαθειών του δεν είναι ποτέ αρκετό, με αποτέλεσμα η επιτυχία να είναι γι’ αυτόν μια βασανιστική και ατέρμονη διαδικασία.

Αίτια τελειομανίας

Έρευνες έχουν δείξει ότι η τελειομανία προκύπτει ως αποτέλεσμα μάθησης, μέσω της μίμησης προτύπου. Όσοι έχουν γονείς τελειομανείς, στο πλαίσιο μίμησης, είναι πιθανό να υιοθετήσουν το γονεϊκό πρότυπο και να γίνουν και οι ίδιοι τελειομανείς.

Επίσης, μέσω της ενίσχυσης της επιθυμητής συμπεριφοράς, τα παιδιά μαθαίνουν να είναι τελειομανή όταν οι γονείς τα ενισχύουν θετικά (έπαινος, βόλτα, δώρο) κάθε φορά που επιδεικνύουν εξαιρετικές επιδόσεις, και αντίστοιχα μέσω της αρνητικής ενίσχυσης (τιμωρία, στέρηση εξόδου, υποτιμητικά σχόλια) που χρησιμοποιούν στα παιδιά τους κάθε φορά που αυτά αποτυγχάνουν να επιδείξουν άριστες επιδόσεις.

Ακόμη, τα σχολικά, ακαδημαϊκά περιβάλλοντα προωθούν την ανάπτυξη της τελειομανίας μέσα από ένα αξιολογικό σύστημα όπου η αριστεία καλλιεργείται και επιβραβεύεται.

Τρόποι αποφυγής της τελειομανίας

Προκειμένου τα άτομα να αποφύγουν την τελειομανία, θα πρέπει να θέτουν ρεαλιστικούς, επιτεύξιμους στόχους, ώστε να μπορούν να τους παρακολουθήσουν και να νιώθουν ασφάλεια και ηρεμία κατά την πορεία της επίτευξης. Επιπρόσθετα, η κατάτμηση σύνθετων έργων σε μικρότερα μέρη βοηθά ιδιαίτερα να παρακολουθούν και να σχεδιάζουν την πορεία του έργου προς την επιτυχία. Σημαντικό είναι να επικεντρώνονται στην εκπλήρωση ενός στόχου ή ενός έργου κάθε φορά, ώστε να οδηγούνται με ηρεμία στο επιθυμητό αποτέλεσμα. Επίσης, η αποδοχή από μέρους τους του γεγονότος ότι η αποτυχία μπορεί να προκύψει ως αποτέλεσμα μιας προσπάθειάς τους, αντί της επιτυχίας, και η αξιολόγηση του εαυτού τους σε μια πιο ρεαλιστική βάση, όπου στη ζωή τους θα χωρούν λάθη και αποτυχίες, κρίνονται απαραίτητες.

Αν, παρ’ όλα αυτά, κάποιοι συνεχίζουν να μη βρίσκουν ανακούφιση και λύση στους παραπάνω τρόπους αποφυγής και νιώθουν δυσφορικό συναίσθημα που εμποδίζει τη βίωση της ικανοποίησης και ευτυχίας σε όλους τους τομείς της ζωής τους (εργασία, επάγγελμα, προσωπικές και φιλικές σχέσεις), καλό θα ήταν να συμβουλευτούν έναν επαγγελματία υγείας, που θα τους προτείνει στρατηγικές αντιμετώπισης του προβλήματός τους. Τέλος, ας μην παραγνωρίζουν οι άνθρωποι ότι είναι αφύσικο να επιδιώκουν να είναι τέλειοι σε έναν ατελώς φτιαγμένο κόσμο.

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

28 Μαρτίου 2024