Απειλές και κίνδυνοι για την Βόρεια Εύβοια μετά την καταστροφική πυρκαγιά τον Αύγουστο 2021

Σύντομη - εκλαϊκευμένη μελέτη του Ιωάννη Μπάρμπα, Φυσικού, Περιβαλλοντολόγου, Τεχνικού Συμβούλου, Μέλους ΔΣ ΔΟΠΠΑΧ, Μέλους Γραμματείας Δήμου Χαλκιδέων για Όλους

29 Σεπτεμβρίου 2021

του/της Newsroom

Η εμπειρία από προηγούμενες πυρκαγιές στην Ελλάδα δείχνουν καθαρά ότι οι πλημμύρες και το φαινόμενο των μαζικών κατολισθήσεων αυξάνονται σημαντικά για μια περίοδο πολλών χρόνων. Η συχνότητα των πλημμυρικών γεγονότων τριπλασιάστηκε και οι ροές κατολισθήσεων/συντριμμιών ήταν 6 φορές υψηλότερα στην πληγείσα περιοχή της πυρκαγιάς του 2007 στην Ηλεία της Πελοποννήσου.

Οι δασικές πυρκαγιές επηρεάζουν επίσης τη δομή του εδάφους, ενισχύουν τη διάβρωση και αυξάνουν τον όγκο απορροής. Ορισμένες από αυτές τις λεκάνες απορροής έχουν πλούσια ιστορία πλημμυρών, με πολλές πλημμύρες να σημειώνονται τα τελευταία 30 χρόνια. Αναμένεται, αύξηση του κινδύνου πλημμύρας εντός των στενών πλημμυρικών περιοχών της Βόρειας Εύβοιας και κοντά στην  ακτογραμμή, μέσα σε μικρές προσχωσιγενείς κοίτες. Κάποιες από τις τοποθεσίες, που αναμένεται να έχουν πλημμυρικά φαινόμενα, εμφανίζονται με κόκκινα ορθογώνια στο χάρτη που ακολουθεί.

Μια λεπτομερής μελέτη των κίνδυνων πλημμύρας στην περίοδο μετά την πυρκαγιά, είναι απαραίτητη για την περαιτέρω κατανόηση των κινδύνων με βεβαιότητα και λεπτομέρεια.

Η αποψίλωση δασών, που προκαλείται ή από πυρκαγιές είτε από την αλλαγή χρήσης γης (π.χ. αστικοποίηση, βοσκοτόπια, νέες καλλιεργητικές περιοχές) οδηγεί σε ενίσχυση των φαινόμενων διάβρωσης. Έτσι το αποτέλεσμα είναι, κατά τη διάρκεια μιας καταιγίδας, το ίδιο νερό ανά μονάδα όγκου/χρόνου, να συνοδεύεται από όλο και περισσότερο μεγάλους όγκους φορτίου ιζήματος, αυξάνοντας έτσι το δυναμικό καταστροφής μιας πλημμύρας. Η απώλεια 10% μιας δασικής έκτασης σε οποιαδήποτε λεκάνη απορροής ποταμού θα διαταράξει σημαντικά τις υδρολογικές διεργασίες για μια περίοδο 2 ετών (το καλύτερο σενάριο), ή – το χειρότερο σενάριο – για αρκετές δεκαετίες ίσως ακόμη και μόνιμα. θα παρατηρούνται, όλο και πιο συχνά αυξημένα φαινόμενα διάβρωσης, πλημμύρες και ροές συντριμμιών.

Οι αυξημένες τιμές  μέγιστης ποσότητας νερού, πιθανότατα θα εμφανιστούν σε δύο «κύματα».

Κατά το πρώτο «κύμα», συντρίμμια (τέφρα, λάσπη, ξυλεία) από τις πυρόπληκτες περιοχές θα ενισχύσει το δυναμικό διάβρωσης των ποταμών και θα αμφισβητήσει την ικανότητα να περιλάβουν την υπάρχουσα ποσότητα νερού, ενώ ταυτόχρονα, η αποτελεσματικότητα των διαφόρων τεχνικών έργων θα μειώνεται, διευκολύνοντας την απόφραξή τους και το επακόλουθο ξεχείλισμα.

Η μέγιστη ποσότητα νερού του δεύτερου «κύματος» θα ακολουθήσει τη λεκάνη απορροής των ποταμών αλλά, λόγω του αυξημένου φορτίου ιζήματος, θα είναι σημαντικά μεγαλύτερη(η ποσότητα νερού), ακόμη και πολλαπλά μεγαλύτερη.

Ως αποτέλεσμα, όλες οι κοίτες και οι σχετικές τεχνικές εργασίες (δίκτυα αποστράγγισης, διαβάσεις, γέφυρες) εντός των  περιοχών που έχουν πληγεί από την πυρκαγιά, πρέπει να θεωρούνται μειωμένης αποτελεσματικότητας και λειτουργικότητας και δυνητικά επικίνδυνες κατά τη διάρκεια μιας ισχυρής καταιγίδας. Ειδικά δρόμοι κατά μήκος της κοίτης των ποταμών και διερχόμενοι μέσα από στενές κοιλάδες, θα μπορούσαν δυνητικά να λειτουργήσουν ως «παγίδες» κατά τη διάρκεια μιας καταιγίδας, είτε λόγω κατολισθήσεων και πτώσεων βράχων, ή λόγω της σημαντικής αύξησης της στάθμης του νερού. Οι όμορφες, γραφικές διαδρομές της Βόρειας Εύβοιας, πιθανόν, να παρουσιάζουν τέτοιο κίνδυνο για κάποιο χρονικό διάστημα.

Η Βόρεια Εύβοια παρουσιάζει έναν εγγενή υψηλό κίνδυνο πλημμύρας. Αυτός ο κίνδυνος αναβαθμίζεται σημαντικά μετά την πρόσφατη πυρκαγιά που έπληξε μεγάλο ποσοστό των λεκανών απορροής των ρεμάτων και ποταμών.

Όπως  φαίνεται στο πιο πάνω διάγραμμα η καμένη περιοχή της Β. Εύβοιας, βρίθει από ποτάμια και ρυάκια.

Σ΄αυτήν την ιδιαίτερα μεγάλη περιοχή που καταστράφηκε, έγινε προσπάθεια να εντοπισθούν τα ρέματα που μπορούν να δημιουργήσουν πρόβλημα σε κατοικημένες περιοχές της Β. Ευβοίας. Τα ρέματα που ξεχωρίσαμε είναι:

Ο Ξηροπόταμος που διέρχεται από την πόλη της Ιστιαίας τροφοδοτείται από 2 ρέματα, των οποίων οι λεκάνες απορροής βρίσκονται στο σύνολό τους σε καμένη περιοχή, το δε έδαφος τους ανήκει στην κατηγορία των «τριτογενών αποθέσεων» και παρουσιάζουν έντονες κλίσεις κατά θέσεις.

Το Ρέμα Μαρμάκια που διέρχεται από τη Δ.Ε. Ασμηνίου και η λεκάνη του βρίσκεται στο σύνολό της σε καμένη περιοχή. Σημειώνεται ότι το 1990 μετά από πυρκαγιά είχε δημιουργήσει ιδιαίτερα πλημμυρικά προβλήματα.

Το Ρέμα Βρύσας που διέρχεται από τη Δ.Ε. Γουβών επίσης αποτελεί ένα τεράστιο πρόβλημα γιατί η λεκάνη απορροής έχει πλήρως σχεδόν καεί.

Το Ρέμα Μαύρον που διέρχεται από τον οικισμό Ψαροπούλι της Δ.Ε. Βασιλικών.

Το Ρέμα Βόθανος  που επίσης καταλήγει σε αραιές κατοικίες κοντά στον οικισμό Ψαροπούλι.

Ο Ασπροπόταμος ο οποίος καταλήγει σε μικρό παραλιακό οικισμό της Δ.Ε. Παπάδων.

Το Αχλαδόρεμα το οποίο καταλήγει στην παραλία της Δ.Ε. Κοτσικιά.

Ο ποταμός Νηλέας ο οποίος τροφοδοτείται από 8 μεγάλα ρέματα εκ των οποίων τα 7 έχουν τις λεκάνες τους στη καμένη περιοχή.

Το Ρέμα Σηπιάς που καταλήγει στην παραλία-οικισμό Σηπιάς της Δ.Ε. Λίμνης και

Το Ρέμα Βρυστέλας που ξεκινά από τη Δ.Ε. Κοκκινομηλιάς και καταλήγει στην περιοχή του Όρμου Καμίνι κοντά στη Δ.Ε. Ροβιών.

 Από τα προαναφερθέντα, οι πιθανοί κίνδυνοι που θα ακολουθήσουν  την πυρκαγιά περιλαμβάνουν:

  • αυξημένη διάβρωση και απορροή του εδάφους,
  • αυξημένες καταστροφές κατά μήκος οδικού δικτύου είτε φυσικών ή τεχνητών πρανών και
  • Μεγαλύτερη δυνατή πλημμύρα και ροή συντριμμιών κατά τη διάρκεια ή μετά από βροχοπτώσεις και καταιγίδες

Προκειμένου να αποφευχθούν αυτά τα φαινόμενα, πρέπει να διατηρηθούν τα υφιστάμενα αντιπλημμυρικά και αντιδιαβρωτικά έργα και είναι επιτακτική ανάγκη να εφαρμοστούν νέα.

Είναι απαραίτητο να διεξαχθούν άμεσα πολυπαραμετρικές και διεπιστημονικές μελέτες και έρευνες, στις περιοχές που έχουν πληγεί από τη φωτιά. Να αντιμετωπιστούν με αυτό τον τρόπο, οι δυσμενείς επιπτώσεις των πυρκαγιών στο γεωλογικό περιβάλλον και, πρέπει να περιλαμβάνουν λεπτομερή αξιολόγηση της ευαισθησίας των προσβεβλημένων περιοχών μετά την πυρκαγιά, ιδιαίτερα σε πλημμύρες, αστοχίες κλίσεων πρανών και διάβρωση. Τέλος  πρέπει να εκπονηθεί μελέτη για την αποκατάσταση του οικοσυστήματος.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

  1. H δασική πυρκαγιά του Αυγούστου 2021 ήταν μια από τις πιο σοβαρές πυρκαγιές που έχουν πλήξει την Εύβοια.
  2. Μεταξύ των σημαντικότερων επιπτώσεων της πυρκαγιάς ήταν οι ζημιές σε πολλαπλά δασικά οικοσυστήματα καθώς και οι εκατοντάδες καμένες ιδιοκτησίες που επηρέασαν τις κοινωνικοοικονομικές δραστηριότητες.
  3. Οι φωτιές αναμένεται να επηρεάσουν τις υδρογεωμορφικές διαδικασίες των καμένων περιοχών. Τα αυξημένα ποσοστά διάβρωσης και απορροής αναμένεται να οδηγήσουν σε αύξηση της συχνότητας πλημμυρών μετά τη φωτιά, ροές συντριμμιών και κατολισθήσεις, για ένα χρονικό διάστημα που δεν μπορεί να εκτιμηθεί, αλλά μπορεί να κυμαίνεται από 2 έως 15 έτη με βάση την τρέχουσα βιβλιογραφία.
  4. Μετά την πυρκαγιά, στα τμήματα των καμένων περιοχών της Βόρειας Εύβοιας που παρουσιάζουν έναν εγγενή υψηλό κίνδυνο πλημμύρας, τα τμήματα του οδικού δικτύου των πλημμυρικών περιοχών στα καμένα εδάφη αναμένεται να φιλοξενήσουν πρόσθετους κινδύνους σε υψηλό επίπεδο, κατά τη διάρκεια του χειμώνα. Ειδικά από πτώσεις βράχων, συντρίμμια, ροές και πλημμύρες σε πλημμυρισμένα οδοστρώματα, διασταυρώσεις διαδρόμων και παραλιακούς δρόμους.
  5. Πρέπει να δοθεί προσοχή στις ροές που θα είναι πλούσιες σε συντρίμμια που θα μπορούσαν να βλάψουν τις υποδομές και να αποκλείσουν και να πλημμυρήσουν ολόκληρες περιοχές. Θα πρέπει να σχεδιαστούν ή να επανασχεδιαστούν οι συγκεκριμένες υποδομές ώστε να καλύπτει αυτές τις πιθανότητες.
  6. Είναι σημαντικό να πραγματοποιηθούν λεπτομερείς μελέτες μετριασμού των κίνδυνων μετά την πυρκαγιά, σε όλες τις καμένες περιοχές, με ταχεία εκτίμηση των κινδύνων και σχεδιασμός έξυπνων και απλών λύσεων για τη μείωση των πλημμυρών, την κατολίσθηση και άλλους κίνδυνους.
  7. Μετά από όλα τα πιο πάνω, είναι προφανές πως η εφ΄ όλης της ύλης διαχείριση της αποκατάστασης, μιας πολύ μεγάλης περιοχής, από μια πετυχημένη ίσως εταιρεία εγκατάστασης ανεμογεννητριών, είναι αν μη τι άλλο παρακινδυνευμένη.

Απαιτείται η στελέχωση, της υπάρχουσας επιτροπής, από καθηγητικά στελέχη εξειδικευμένα και διεθνούς μη αμφισβητούμενης αξίας που να ανταποκρίνονται επάξια στις απαιτήσεις αποκατάστασης. Ήδη θα έπρεπε ερευνητικές-μελετητικές ομάδες να είχαν εγκατασταθεί στην περιοχή ετοιμάζοντας τις μελέτες των άμεσων έργων που θα πρέπει να έχουν ολοκληρωθεί μέχρι τον ερχόμενο Δεκέμβριο, αν θέλουμε να μην συνεχιστεί, από τις χειμερινές πλημμύρες η καταστροφή που προξένησε η φωτιά.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

  • Πρακτικά Επιστημονικού Συνεδρίου με Θέμα: Αποκατάσταση Καμένων Εκτάσεων, ΕΘΙΑΓΕ, Αθήνα, 2001
  • Newsletter of Environmental, Disaster, and Crises Management Strategies : The July – August 2021 Wildfires in Greece

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

28 Μαρτίου 2024