Πρωινό ανοιξιάτικης Τρίτης και ήδη τρέχω να προλάβω. Φτάνω πολύ νωρίτερα από το κανονισμένο και κάπου εκεί αντιλαμβάνομαι πως με έχει καταλάβει ενθουσιασμός. Ανέκαθεν αγαπούσα οτιδήποτε “παλιό”, οτιδήποτε μπορεί να κουβαλά μια ιστορία πάνω του. Κάπως έτσι, όπως είναι απολύτως λογικό, μόλις κατέφθασα έξω από τα γραφεία των Γενικών Αρχείων του Κράτους- Παράρτημα Φθιώτιδας, ήμουν ήδη, a priori, εκστασιασμένη. Μπαίνοντας μέσα και συναντώντας την κυρία Σοφία, Προϊσταμένη Γενικών Αρχείων Κράτους, κατάλαβα πως αυτή η ημέρα θα ήταν ένα μοναδικό ταξίδι, μέσα στο χρόνο.

Λίγο αργότερα, αγκαλιά με ένα πάκο από παλιά βιβλία, έντυπο τύπο και διάφορα δημόσια έγγραφα, είμαι έτοιμη να μάθω όλα όσα συνέβησαν εκείνη την ιστορική μέρα τον Μάρτιο του 1821 στη Φθιώτιδα. Πώς φτάσαμε αλήθεια από τη Μάχη της Αλαμάνας στην πλατεία Διάκου;

Εν αρχή ην η φλόγα

First things first, ας ξεκινήσουμε από τα βασικά

Οι αποφάσεις για την Επανάσταση στη Στερεά Ελλάδα λήφθηκαν στις 30 Ιανουαρίου 1821, όταν στη σύσκεψη των αρματολών της Ρούμελης στο νησί της Λευκάδας συγκεντρώθηκαν όλα τα μεγάλα κεφάλια, τουτέστιν οι Ανδρούτσος, Καραϊσκάκης, Μακρής, Κοντογιάννης, Τσόγκας, Βαρνακιώτης, Στορνάρης, Πανουργιάς, Τομπάζης και Μαυρομιχάλης και αποφάσισαν, σύμφωνα με τις οδηγίες του Αλέξανδρου Υψηλάντη, η επανάσταση να ξεκινήσει στις 25 Μαρτίου. Υπεύθυνοι για τη Στερεά ορίστηκαν τότε, στο μεν δυτικό μέτωπο οι Τσόγκας, Βαρνακιώτης και Καραϊσκάκης, στο δε ανατολικό μέτωπο οι Ανδρούτσος και Πανουργιάς.

Τι νέα από τη Ρούμελη;

Είμαστε στις αρχές Απριλίου, το έτος 1821. Η ανατολική Ρούμελη βρίσκεται σε κλίμα επαναστατικού αναβρασμού. Ο Αθανάσιος Διάκος, ο πρωτοστάτης της Επανάστασης στην περιοχή, έχοντας ήδη καταλάβει Λιβαδειά, Θήβα και Αταλάντη, στρέφεται τώρα προς το Ζητούνι, που αποτελούσε το διοικητικό κέντρο της περιοχής. Τα νέα ταξιδεύουν γρήγορα προς το αντίπαλο στρατόπεδο, όπου ο διοικητής Πελοποννήσου Χουρσίτ πασάς, διατάσσει τους Ομέρ Βρυώνη και Κιοσέ Μεχμέτ να καταστείλουν με συνοπτικές διαδικασίες την Επανάσταση στη Ρούμελη και να αναχαιτίσουν σε δεύτερη φάση τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη από την υλοποίηση των σχεδίων του στην Τριπολιτσά. Η μάχη της Αλαμάνας μόλις ξεκίνησε.

Το πρωί της 23ης Απριλίου βρίσκει έτσι τον Ομέρ Βρυώνη συνοδεία 4.000 πεζών και 800 ιππέων να ξεκινά από το Λιανοκλάδι να διαβεί εκ δυτικών τον υπερχειλισμένο τότε Σπερχειό, με σκοπό να χτυπήσει πρώτον τον Δυοβουνιώτη που είχε καταλάβει τη χαράδρα του Γοργοποτάμου με 400 άνδρες, δεύτερον τον Πανουργιά που βρισκόταν στα υψώματα της Χαλκωμάτας με 600 άνδρες και τρίτο και απομονωμένο τον Διάκο ο οποίος θα αντιμετώπιζε τον εχθρό στη γέφυρα της Αλαμάνας, πλησίον των Θερμοπυλών, συνοδεία 500 ανδρών.

Πράγματι ο Ομέρ Βρυώνης επιτίθεται αρχικά στις θέσεις των 400 ανδρών του Δυοβουνιώτη σε Γοργοπόταμο – Αλεπόσπιτα. Ο Δυοβουνιώτης μην αντέχοντας την πίεση των πολλαπλάσιων εχθρικών δυνάμεων, υποχωρεί στη θέση Δέμα όπου οι Τούρκοι δεν μπορούσαν να προσεγγίσουν. Τότε ο Βρυώνης διαιρεί το στρατό του σε τρία τμήματα αποσκοπώντας το ένα να χτυπήσει τον Πανουργιά στη Χαλκομάτα, το δεύτερο να στραφεί κατά του Διάκου και το τρίτο να καταλάβει διάφορα υψώματα, αποκόπτοντας έτσι την υποχώρηση των Ελλήνων.

Η επίθεση στον Πανουργιά πετυχαίνει. Ο ίδιος ο Πανουργιάς τραυματίζεται σοβαρά και τελευταία στιγμή γλιτώνει από το να πιαστεί αιχμάλωτος. Παράλληλα, ο Επίσκοπος Σαλώνων Ησαΐας, πέφτει ηρωικά στο πεδίο της μάχης, μαζί με τον αδελφό του ιερομόναχο παπα-Γιάννη και 30 μοναχούς. Οι υπόλοιποι μαζί με τον τραυματισμένο Πανουργιά υποχωρούν προς το Καλλίδρομο. Έτσι ο δρόμος προς το Διάκο ανοίγει εξολοκλήρου για το Βρυώνη, ο οποίος και στρέφει τον κύριο όγκο του στρατού του πλέον προς την Αλαμάνα. Παράλληλα, στη γέφυρα της Αλαμάνας καταφθάνει από το βορρά και η φάλαγγα των 4000 ανδρών του Κιοσέ Μεχμέτ.

Μεγάλο γεφύρι θα διαβείς.

Η τροπή όμως για το τουρκικό στρατόπεδο δεν δείχνει αρχικά να πηγαίνει όπως το είχαν φανταστεί, αφού στη γέφυρα της Αλαμάνας, ο Αθανάσιος Διάκος αρνείται να οπισθοχωρήσει. Μένοντας με 48 άνδρες και παρ όλη την ματαιότητα της κατάστασης, συνεχίζει να πολεμά τις Τουρκικές δυνάμεις οι οποίες έχουν πλέον συγκεντρωθεί σύσσωμες στην Αλαμάνα.

Σε λίγο γίνεται φανερό πως αυτή δεν θα είναι μια ημέρα νίκης για τον ελληνικό λαό, αφού πλέον ο Διάκος δέχεται επίθεση τόσο από τα δυτικά όσο και από τα βόρεια, από δυνάμεις συντριπτικά υπέρτερες. Οι ελάχιστοι εναπομείναντες αμυνόμενοι της γέφυρας έχουν περικυκλωθεί, ενώ οι δύο αξιωματικοί του Διάκου, ο Καλύβας και ο Μπακογιάννης, προσπαθούν να κάνουν αντιπερισπασμό οχυρωμένοι σε ένα χάνι δίπλα στη γέφυρα μαζί με ελάχιστους πολεμιστές (τέσσερις ή δέκα αναλόγως με τις πηγές).

Συμπολεμιστές του Διάκου φέρνουν άλογο και τον παροτρύνουν να φύγει, αλλά εκείνος αρνείται λέγοντας “Ο Διάκος δεν φεύγει. Δεν αφήνει τους συντρόφους του.”

Ο αδελφός του Δημήτριος σκοτώνεται και ο Διάκος χρησιμοποιεί το σώμα του σαν πρόχωμα. Λίγο αργότερα, το σπαθί του σπάει κι ένα εχθρικό βόλι τον τραυματίζει στον δεξιό ώμο, στο οποίο κρατούσε το πιστόλι. Συνεχίζει ωστόσο να μάχεται, αν και επί ματαίω, αφού είναι πλέον περικυκλωμένος και βάλλεται από όλες τις πλευρές. Σε μια απελπισμένη τους προσπάθεια να σώσουν τον αρχηγό τους, οι Καλύβας και Μπακογιάννης κάνουν έξοδο από το χάνι και βρίσκουν ένδοξο πλην όμως άμεσο θάνατο. Πέντε Τουρκαλβανοί ορμούν τότε στο χαράκωμα του και τον συλλαμβάνουν αιχμάλωτο. Η μάχη μόλις έληξε.

“Για δες καιρό που διάλεξε..”

Ο Διάκος μεταφέρεται σιδηροδέσμιος στη Λαμία. Εκεί, του γίνεται πρόταση για προσκύνημα και εξισλαμισμό από τον Ομέρ Βρυώνη, ο οποίος τον γνώριζε προσωπικά από την αυλή του Αλί πασά στα Γιάννενα και προσπαθεί να τον γλιτώσει, προτείνοντάς του συν τοις άλλοις συνεργασία. Ο Διάκος αρνείται με γενναιότητα και περιφρόνηση, σφαλίζοντας έτσι το ηρωικά μαρτυρικό τέλος του.

Εκτελείται την επόμενη ημέρα, 24 Απριλίου 1821, με την απάνθρωπη μέθοδο του ανασκολοπισμού στη Λαμία, κοντά στη σημερινή πλατεία Λαού.

Ο δήμιος περνά το ξύλινο σουβλί μέσα από το σώμα του Διάκου χωρίς να αγγίξει τα ζωτικά όργανα, εξασφαλίζοντας έτσι τη μέγιστη εφικτή διάρκεια του μαρτυρίου του. Ο Διάκος αντέχει για πολύ το φρικτό αυτό βασανιστήριο, αντιμετωπίζοντας το μαρτυρικό του θάνατο με θάρρος. Ένα παράπονο – η μοναδική στιγμή “αδυναμίας” που επιτρέπει στον εαυτό του- μόνο βγαίνει από τα χείλη του, σχεδόν προφητικά, “Για δες καιρό που διάλεξε ο χάρος να με πάρει, τώρα που ανθίζουν τα κλαδιά και βγάζει η γης χορτάρι” λέει και ξεψυχά.

Τιμές σε έναν ανεκτίμητο ήρωα

Δήμος Λαμιέων

1. Το κενοτάφιο

Το κενοτάφιο του Αθανασίου Διάκου μαζί με το μνημείο του βρίσκεται επί της οδού Καλύβα – Μπακογιάννη, μεταξύ της πλατείας Λαού και της οδού Ροζάκη- Αγγελή, κατασκευάστηκε με αρχική πρωτοβουλία του ταγματάρχη Ρούβαλη (1866) και τη μετέπειτα φροντίδα του Δημάρχου Λαμιέων κ. Σκληβανιώτη (1899). Η θέση ασφαλώς δεν είναι τυχαία, αφού σύμφωνα με τα γεγραμμένα αυτό είναι το σημείο όπου ο εθνικός ήρωας βρήκε μαρτυρικό θάνατο. Το μνημείο που περιλαμβάνει και το κενοτάφιο, είναι κατασκευασμένο από μάρμαρο και φέρει στο κέντρο μια γύψινη προτομή του ήρωα. Μπροστά από το μνημείο βρίσκεται ο πέτρινος βραχώδης τάφος του ήρωα, ο οποίος φέρει στην κορυφή του έναν πέτρινο σταυρό και μία πλάκα με την επιγραφή : “ΟΥΤΟΣ Ο ΤΟΠΟΣ ΕΝΘΑ ΤΗ 23 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 1821 ΥΠΟ ΤΩΝ ΤΟΥΡΚΩΝ ΑΝΑΣΚΟΛΟΠΙΣΘΕΙΣ ΕΜΑΡΤΥΡΗΣΕΝ ΥΠΕΡ ΠΙΣΤΕΩΣ ΠΑΤΡΙΔΟΣ ΚΑΙ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ Ο ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΔΙΑΚΟΣ”.

2. Η πλατεία “Διάκου”

Είναι μια εκ των παλαιοτέρων πλατειών στην πόλη της Λαμίας και βρίσκεται σχεδόν στο κέντρο της πόλης. Σύμφωνα με τις ιστορικές πηγές, η πλατεία έφερε από το 1853 το εν λόγω όνομα, ενώ το ίδιο έτος ξεκίνησε και η “ισοπέδωσίς” της, αφού μέχρι τότε αποτελούσε κοινόχρηστο χώρο και υπήρχε μάλιστα και τουρκικός θρησκευτικός χώρος. Στη συγκεκριμένη πλατεία υπάρχει και ο πασίγνωστος Ανδριάντας του Αθανάσιου Διάκου, ανεγερθείς το 1903 επί δημαρχίας Ν. Κρίτσα. Αποτελεί την ωραιότερη αναπαράσταση του εθνικού μας ήρωα, φιλοτεχνημένη διά χειρός του γλύπτη Ιωάννη Καρακατσάνη. Έχει πολλές ομοιότητες με τον Απόλλωνα του Belvedere, εξιδανικεύοντας και εμφανίζοντας τον ήρωα ως αγλάισμα. Πάνω στη βάση του αναγράφονται τα εξής: “ΤΩ ΑΘΑΝΑΤΩ ΗΡΩΙ. ΑΘΑΝΑΣΙΩ ΔΙΑΚΩ Η ΠΑΤΡΙΣ ΕΥΓΝΩΜΟΝΟΥΣΑ. ΕΠΙ ΔΗΜΑΡΧΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΚΡΙΤΣΑ 1900”.

3. Η οδός “Διάκου”

Επίσης από τις κεντρικότερες, εμπορικότερες και πλέον πολυσύχναστες οδούς της Λαμίας, αποτελεί η ομώνυμη οδός που συνδέει την πλατεία “Ελευθερίας” με την πλατεία “Διάκου”. Η εν λόγω οδός έλαβε το όνομά της την 9η Ιανουαρίου 1858, αποτελώντας μια εκ των δέκα οδών στις οποίες δόθηκαν τότε Ελληνικά ονόματα.

Προτομές του εθνικού μας ήρωα υπάρχουν και σε άλλα σημεία του νομού Φθιώτιδας, καθώς και στους νομούς Φωκίδος και Βοιωτίας, τα τρία βασικά σημεία δηλαδή της δράσης του. Στη Φωκίδα τέλος και πιο συγκεκριμένα στο χωριό Αρτοτίνα υπάρχει και το ιστορικό Μουσείο Αθανασίου Διάκου.

Αυτός ο κόσμος που αλλάζει..”Εγώ Γραικός Γεννήθηκα, Γραικός θε να πεθάνω”

Είναι περίεργο πώς αλλάζουν τα δεδομένα όταν μαθαίνεις κάτι που μέχρι πρότινος αγνοούσες. Περνώντας από την πλατεία Διάκου, στρέφω το βλέμμα μου στο πρόσωπο ενός ανθρώπου που περίπου δύο αιώνες πριν υπέμεινε εκουσίως και από επιλογή κάτι το οποίο θα λύγιζε το 99% των ανθρώπων. Τι να περνούσε άραγε από το μυαλό του τις ύστατες εκείνες στιγμές; Ανάγκη για ηρωισμό, αθανασία ή παράνοια; Δεν θα μάθω ποτέ. Αυτό που ξέρω σίγουρα πάντως είναι πως, ήρωας δεν γεννιέσαι.

Ήρωας γίνεσαι περνώντας δια πυρός και σιδήρου, όταν συνειδητοποιείς ότι υπάρχει κάτι υψηλότερο από εσένα, που σε κάνει να το επιλέγεις όχι επειδή δεν αισθάνεσαι φόβο, μα επειδή η συνέπεια του να μην το επιλέξεις είναι τόσο αδιανόητη, που βάζει στην άκρη το φόβο και πλέον μιλά μόνο η ψυχή σου.

Σε έναν κόσμο που αλλάζει κάθε λεπτό, ο Διάκος και όλα αυτά για τα οποία έθεσε τη ζωή του στο βωμό της θυσίας μοιάζουν πιο επιτακτικά από ποτέ. Οφείλουμε να μην ξεχάσουμε πως το ότι εμείς σήμερα έχουμε την πολυτέλεια να ζούμε ελεύθεροι, είναι απόρροια του ότι, δύο αιώνες πριν, κάποιοι κατά κάποιους απελπισμένοι, κατά άλλους τρελοί, αποφάσισαν, πως ιδέες όπως Ανθρωπιά και Ελευθερία είναι ιδέες για τις οποίες αξίζει να πεθάνει κανείς γιατί χωρίς αυτές η ζωή δεν έχει κανένα νόημα ή αξία. Η παρακαταθήκη που μας αφήνουν, είναι τα όσα έγιναν, οδηγώντας μας σήμερα, να είμαστε Ελεύθεροι Άνθρωποι. Το μόνο μας καθήκον, είναι να τους θυμόμαστε.

Χρόνια μας Πολλά!

Βιβλιογραφία:

• Εφημερίδα “Η Επαρχία”, 1927-1928, Τ.1

• “Η Φθιώτις” Ιωάννου Γ. Βορτσέλα Σελ. 400 – 486
• Προγράμματα και Προσκλήσεις για τον Εορτασμό της 25ης Μαρτίου , Αρχείο ΓΑΚ – Παράρτημα Φθιώτιδας
• “ΛΑΜΙΑ, Ιστορική και Κοινωνική Έρευνα” Γεωργίου Αλεξ. Πλατή

• “Φθιωτικός Λόγος: Αλαμάνα και Αθανάσιος Διάκος”, τόμος 31ος, Λαμία 2017

Σημείωση: Όλο το υλικό της Βιβλιογραφίας είναι από τα Γενικά Αρχεία του Κράτους – Παράρτημα Φθιώτιδας

Ευχαριστίες:

Θερμές Ευχαριστίες στην κυρία Σοφία Βακιρτζηδέλη, Προϊσταμένη Γενικών Αρχείων Κράτους – Αρχείων Ν. Φθιώτιδας για την εξαιρετική βοήθειά της, χωρίς την οποία, αυτό το άρθρο δεν θα ήταν εφικτό.